مقدمه
اکنون که در آغاز دولت سیزدهم و شروع به کار استاندار جدید دکتر صادق خلیلیان هستیم، مردم خوزستان با مشکلات متعدد اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کنند. اگرچه بخشی از مشکلات اقتصادی خوزستان تابع مشکلات کلان اقتصاد ایران است و باید در سطح ملی معضلاتی مثل تورم و رکود اقتصادی چاره سازی شود؛ لکن مشکلات اقتصادی خوزستان در بسیاری از شاخص‌ها بغرنج‌تر از سایر نقاط کشور است. امروز خوزستان رتبه سوم بیکاری، رتبه سوم فقر و رتبه سوم حاشیه نشینی است. ریشه فقر و حاشیه نشینی هم عمدتا بیکاری در شهرهای کوچک و روستا‌هاست. راهحلهای سطحی بارها در استان تست شده و پس از خرج بودجه‌های سنگین با شکست مواجه شده است. باید در مواجهه با مشکلات خوزستان نگاهی ریشه‌ای، بلندمدت و راهبردی داشت. اینکه استاندار محترم اقتصاد خوانده و اقتصاد را می‌فهمد ما را امیدوار می‌کند تا راهحلهای ریشه‌ای اقتصادی بهتر شنیده شود. امروز خوزستان بیش از هرکمک دیگری نیازمند درایت، خلاقیت و ارائه راهکارهای نوین است. در همین راستا در این مقاله به طور خلاصه به راهکارهای اصلی پیشرفت استان و حل معضل بیکاری پرداخته شده است.
با نگاه ریشه‌ای و راهبردی به مشکلات خوزستان بخصوص بیکاری، راهکارهایی برای پیشرفت بلندمدت خوزستان و ایجاد اشتغال پایدار، توصیه میشود که در دولت سیزدهم (دولت آقای رئیسی) در دستور کار قرار بگیرد:
۱) احداث خط دوم راه‌آهن خرمشهر-تهران و اتصال خطوط ریلی به عراق
اتصال خط ریلی ایران به عراق از طریق مرز شلمچه و اتصال به شهر بصره، می‌تواند تحولی بزرگ در زمینه صادرات کالا به عراق، تبادلات مختلف اقتصادی و جابجایی آسان مسافران دو کشور به قصد زیارت یا تفریح ایجاد نماید. اما از طرفی ظرفیت خط خرمشهر-تهران به علت یک خطه بودن بسیار پایین است. خط فعلی جوابگوی نیاز مسافران و حمل و نقل کالا از گمرک تا تهران نیست. در این شرایط اتصال این خط ریلی کم‌ظرفیت به خط عراق سبب بروز مشکلاتی خواهد شد. بر همین اساس به منظور تسریع در روند جایجایی کالا و مسافر، کوتاه شدن مدت سفر، امکان استفاده از قطارهای پیشرفته‌تر در این مسیر و امکان استفاده از اتصال خطوط ریلی به عراق، پیشنهاد میشود خط دوم سریعا احداث گردد و تکمیل شود
۲) رونق صنعت گردشگری در خوزستان
صنعت گردشگری یکی از صنایع مهم در اقتصاد است که پتانسیل بسیار بالایی در اشتغال‌زایی دارد. اگر به اندازه احداث یک پتروشیمی در صنعت گردشگری خوزستان سرمایه‌گذاری شود می‌توان چندین برابر یک پتروشیمی عظیم شغل ایجاد کرد. این صنعت می‌تواند در ارزآوری، تولید ثروت و جهش تولید کشور نقش جدی داشته باشد. رونق این صنعت در خوزستان باید یکی از الویت‌های اصلی دولت سیزدهم باشد. رونق گردشگری را می‌توان در محورهای زیر دنبال نمود:
۲٫۱ ظرفیت اقتصادی اقوام خوزستانی
متاسفانه برخی اقوام را یک تهدید به حساب می‌آورند. درست است که نباید در انتصابات، استخدام و امور تخصصی قومیت ملاک باشد، اما اقوام ظرفیت‌های اقتصادی فراوانی برای ایجاد شغل و گردشگری دارند که مغفول مانده است. به عنوان مثال یک فرد اصفهانی، شیرازی، مشهدی یا… چند ماه دوره زبان عربی لهجه عراقی می‌گذراند و با آن کسب درآمد قابل توجه می‌کند، آن وقت جوان عرب عزیز خوزستانی بیکار می‌ماند. این ناشی از غفلت از ظرفیت‌هاست. جوانان عرب با کمی مهارت آموزی می‌توانند در مشاغل متعدد از جمله راهنمای گردشگران عرب، راهنمای گردشگران ایرانی در کشورهای عربی، مترجمی، رابط تجاری بین کشورها، خبرنگاری و… مشغول به کار شوند. یا اقوام دیگر همچون بختیاری، شوشتری، دزفولی و… ظرفیت‌های متعددی دارند. به عنوان مثال صنایع دستی اینها ناشناخته مانده است و می‌توان با معرفی فرهنگ، زبان محلی و صنایع دستی گردشگر به این مناطق جذب نمود. همچینن مشاغلی همچون بوم‌گردی، هتل‌ها و رستوران‌های سنتی علاوه بر ایجاد اشتغال به حفظ خرده‌فرهنگ‌های اصیل کشور می‌تواند کمک کند.
۲٫۲ رونق توریسم پزشکی
به برکت انقلاب اسلامی سطح دانش پزشکی ایران در سطح بسیاری از کشورهای پیشرفته است. باتوجه به برتری پزشکی ایران نسبت به سایر کشورهای همسایه و نزدیکی خوزستان به کشورهای عربی همچون عراق، کویت، بحرین و… دولت سیزدهم می‌تواند بستر احداث یک بیمارستان مجهز توسط بخش خصوصی را ایجاد کند. ماموریت ویژه این بیمارستان پذیرش و درمان بیماران خارج از کشور باید باشد. این کار باعث رونق اقتصادی خوزستان، اشتغال فارغ التحصیلان مجموعه علوم پزشکی و ارزآوری برای کشور خواهد شد. می‌توان ضمن درمان این بیماران، بسته‌های فرهنگی و معرفی آثار باستانی و طبیعی خوزستان در اختیار بیماران و همراهان آن‌ها قرار داد.
۲٫۳ تاسیس آژانس‌های بین‌المللی گردشگری در خوزستان و کشورهای عربی
یکی از اموری که می‌تواند اشتغال زیادی در خوزستان بخصوص برای جوانان خوش‌ذوق عرب زبان ایجاد کند، ایجاد آژانس‌های گردشگری بین‌الملی است. سازوکار این آژانس‌ها به این صورت خواهد بود، که یک دفتر در خوزستان و یک دفتر در یکی از شهرهای عراق یا سایر کشورهای عربی ایجاد میشود. ماموریت اصلی این آژانس‌ها باید توریسم پزشکی باشد. گرفتن نوبت عمل و ویزیت، انجام امور اداری بیمارستان، مترجم بیمار و پزشک، همراه بیمار در طول درمان از جمله خدماتی است که این آژانس‌ها به بیماران خارجی می‌توانند ارائه دهند. همچنین برگزاری تورهای گردشگری در سراسر ایران برای مسافران خارجی، مترجمی مسافران خارجی در سفرهای مختلف کاری، تفریحی یا زیارتی، برگزاری تورهای زیارتی-تفریحی در عراق برای ایرانیان نیز می‌تواند از جمله خدمات آژانس‌های توریسم بین‌الملل باشد. این آژانس‌ها می‌توانند باعث ایجاد هزاران شغل مستقیم و غیر مستقیم شوند. همچنین نقش بسزایی در جذب گردشگر و ارزآوری برای کشور خواهند داشت.
این آژانس‌های بین‌الملی باید توسط بخش خصوصی یا تعاونی تاسیس شود، ولی دولت سیزدهم باید بستر داخلی و خارج از کشور این آژانس‌ها را در خوزستان ایجاد نماید.
۲٫۴ استفاده از ظرفیت‌های اقتصادی تالاب‌ها و دریاچه سدهای خوزستان
خوزستان ظرفیت‌های متعددی دارد که متاسفانه از آن‌ها غفلت شده است. این ظرفیت‌ها می‌تواند سالانه پذیرای چند میلیون نفر گردشگر شود ولی متاسفانه نه‌تنها گردشگر قبل ملاحظه‌ای جذب نمی‌شود؛ بلکه حتی خوزستانی‌ها که قصد سفر دارند، جاهای دیگری را در ایران یا خارج از ایران برای سفر انتخاب می‌کنند. تالاب‌های شادگان و هورالعظیم در جنوب خوستان ظرفیتی عظیم هستند. بخصوص در فصل زمستان که پرنده‌های مهاجر در ایران تالاب‌ها سکنی دارند، زیبایی چشم‌نوازی دارد. مناظر بکر، پوشش نیزار و… از جمله ظرفیت‌هایی است که می‌توان برای گردشگری موثر باشد. ایجاد شهرک‌های گردشگری بومی در درون تالاب‌ها و پیرامون آن‌ها با رعایت کامل مسائل زیست‌محیطی، می‌تواند در زیبا سازی تالاب‌ها، ایجاد اشتغال و جذب گردشگران ایرانی و خارجی موثر باشد.
همچنین دریاچه‌های سدهای دز، کرخه، کارون۳، گتوند علیا، مسجد سلیمان و شهید عباسپور در دل کوه‌های زیبای شمال خوزستان می‌تواند در فصول مختلف سال مقصد گردشگران باشد. برخی استان‌های دیگر با سدهای بسیار کوچک‌تر و مناظر سطح پایین‌تر، شهرک‌های بزرگ گردشگری احداث کرده‌اند که باعث اشتغال و رونق اقتصادی استان خودشان شده است (به عنوان مثال منطقه چادگان در استان اصفهان). اما پیرامون دریاچه‌های بسیار زیبای سدهای خوزستان با آن مناظر چشم‌نواز، امکانات مناسبی برای گردشگری فراهم نیامده. در نقاطی کارهایی شده که از نظر تعداد، کمیت و کیفیت جذابیتی برای گردشگران ایجاد نمی‌کند. توسعه صنعت بوم‌گردی، شهرک‌های گردشگری، امکان اسکان بومی و سنتی، رستوران‌های محلی می‌تواند موجب رونق گردشگری و ایجاد اشتغال شود. دولت باید بسترهای لازم را فراهم کند تا در مکان‌های مشخص شده بخش خصوصی سرمایه‌گذاری کند.
۳) توسعه صنایع دستی
صنایع دستی یکی از محورهای اشتغال می‌تواند باشد. صنایع دستی ضمن حفظ میراث گذشتگان، باعث ایجاد شغل و رونق اقتصاد میشود. در استان خوزستان به دلیل تنوع اقوام و تنوع اقلیم‌ها، صنایع دستی متعددی در گذشته تولید می‌شد. متاسفانه به این صنعت توجه چندانی نمی‌شود و حتی برخی در معرض فراموشی قرارگرفته‌اند. باید دولت سیزدهم در راستای اهتمام به صنایع دستی، در شهرستان‌ها کارگاه‌های آموزش و تولید صنایع دستی همان منطقه را ایجاد کند. همچنین برای توزیع این کالاها از طریق فروشگاه‌های زنجیره‌ای یا مراکز فروش مستقل تمهیداتی بیاندیشد. معرفی کالاهای تولید شده و سوغات هر شهرستان در سطح ملی و بین‌الملی از دیگر وظایف دولت و صداوسیما ست.
۴) توسعه هنرستان‌ها و مراکز فنی حرفه‌ای بر اساس نیازهای شغلی هرشهرستان
اگر می‌خواهیم جلوی بیکاری در شهرستان‌ها را بگیریم، باید پرورش استعداد‌ها متناسب با نیازهای هر شهرستان باشد. به عنوان مثل دیده شده که مثلا حمیدیه که یکی از قطب‌های کشاورزی استان است هنرستان کشاورزی ندارد، بلکه سوق داده میشود به سمت رشته‌هایی که شغل آینده آن‌ها در آن شهرستان وجود ندارد. باید به منظور اشتغال‌زایی تحولی عظیم در مراکز فنی حرفه‌ای و هنرستان‌ها ایجاد شود؛ بطوریکه شهرستانی که قطب کشاورزی است دارای هنرستان کشاورزی باشد یا شهری که مهد هنر و صنایع دستی است، هنرستان‌های مرتبط را داشته باشد. تا جلوی مدرک‌گرایی بدون نیاز واقعی گرفته شود.
۵) توجه به تالاب‌ها و مشاغل بومی
تالاب‌ها و رودخانه‌های خوزستان علاوه بر اینکه در گذشته باعث توازن پایدار طبیعت می‌شدند و حکم ریه را برای استان داشتند، بستر هزاران شغل بومی بودند و هستند. در چند دهه گذشته با شیوه‌های غیراسلامی و ضدمحیط زیست برخی الگوهای توسعه اجرا شد که ثمره آن علاوه بر ریزگرد و آلودگی‌ها و مرگ ماهیان، از بین رفتن شغل بسیاری از افراد شد. برخی از حاشیه نشینان اهواز در ملاشیه و… روزگاری عزتمندانه در حاشیه هورالعظیم یا تالاب شادگان، شغل دامپروری یا صیادی یا صنایع دستی داشتند. با خشک شدن بخش‌هایی از هور و تالاب، بیکار شدند و به حاشیه شهرها رانده شده‌اند. دولت سیزدهم اگر می‌خواهد جلوی فقر، بیکاری و حاشیه‌نشینی بیشتر را بگیرد باید به طور جدی به فکر احیای تالاب‌های بزرگ استان خوزستان و مشاغل بومی آن منطقه باشد.
۶) توسعه صنایع تبدیلی در شهرهای کوچک
بیش از ۲۵ درصد محصولات کشاورزی تبدیل به ضایعات میشود، از سوی دیگر بسیاری جوانان تحصیل‌کرده در روستاها و شهرهای کوچک بیکار هستند. بهترین راهکار این است که دولت بستری را فراهم کند که جوانان تحصیل‌کرده هر روستا یا شهرستان، کارگاه یا کارخانه‌های صنایع تبدیلی تاسیس کنند. در واقع محصولات کشاورزی آن منطقه را فرآوری و بسته بندی کنند. به عنوان مثال در حال حاضر خرمای جنوب به استان‌های دور دست می‌رود، فرآوری میشود (مثلا شیرینی یا کلوچه) و مجددا در فروشگاه‌های خوزستان بفروش می‌رسد. در حالیکه با جوانان تحصیل‌کرده و اندکی حمایت دولت می‌توان محصولات کشاورزی را فرآوری کرد و به استان‌های دیگر یا خارج از کشور صادر نمود. این اقدام برای اشتغال افراد تحصیل‌کرده بخصوص در شهرهای کوچک بسیار موثر است.
۷) پیگیری جدی مسکن مهر و مسکن ملی
متاسفانه طرح‌های مسکن مهر و مسکن ملی در استان خوزستان به خوبی استان‌های دیگر اجرا نشده است. همین مساله یکی از علل حاشیه‌نشینی در اهواز است. مسکن مهرهای خوزستان از نظر مکان‌یابی شهری، امکانات، کیفیت و کمیت و تعداد واحد‌های تحویل داده در وضعیت نامطلوبی قرار دارد. مسکن مهر به چند دلیل باید به سرعت پیگیری شد: اولا مسکن حق اولیه هر شهروندی است، ثانیا وضعیت حاشیه‌نشینی و مسکن نامناسب در خوزستان بحرانی شده، ثالثا تولید مسکن یکی از پیشران‌های اقتصاد است که می‌تواند موجب تولید و اشتغال شود. دولت سیزدهم باید با الگویی کارآمد و متناسب با فرهنگ بومی خوزستان، اقدام به ساخت مسکن با کیفیت کند.
۸) برقراری امنیت به روش شهید حاج قاسم سلیمانی
یکی از نیازهای اولیه انسان‌ها امنیت و آرامش است. برای پیشرفت اقتصادی خوزستان، جذب سرمایه‌گذاری و جذب گردشگر امنیت یک پیش‌نیاز مهم است. متاسفانه در برخی مناطق، شب‌ها صدای تیراندازی شنیده میشود و ناامنی‌های مختلف در خوزستان دیده میشود. برقراری امنیت باید به شیوه شهید عزیز سردار سلیمانی باشد. بیشتر ما آوازه حاج قاسم را در نبردهای سوریه و عراق علیه داعش شنیده‌ایم؛ اما حدود ۳۰ سال قبل حاج قاسم کاری بزرگ در برقراری امنیت در استان کرمان کرد. جزئیات اقدامات این شهید بزرگوار در جنوب کرمان در مستند «خورشید» آمده است؛ لازم است همه مسئولان استانی این مستند را با دقت ببیند تا از مکتب شهید سلیمانی در مواجهه با مشکلات مختلف در یک استان درس بگیرند. ایشان با ظرافت‌های خاص، سلاح و اموال نامشروع اشرار ساکن در جنوب کرمان را گرفت و حتی برخی از آن‌ها را کوچ داد. در عوض زمینه کشاورزی، دامپروری و یک زندگی سالم اقتصادی را برایشان فراهم آورد. باید به شیوه حاج قاسم عزیز، با قاطعیت قوانین مختلف منع حمل سلاح از جمله قانون «مجازات قاچاق اسلحه و مهمات و دارندگان سلاح و مهمات غیرمجاز» مصوب ۱۳۹۰ به طور کامل اجرا شود؛ البته در کنار آن زمینه‌های اشتغال سالم به طریق روش‌هایی که در قسمت‌های قبل تشریح شد برای همه مردم فراهم شود.
۹) جمع بندی
دولت سیزدهم برای برطرف کردن ریشه‌ای مشکلات خوزستان از جمله، بیکاری، فقر و حاشیه‌نشینی باید اقدامات بنیادینی را انجام دهد. خلاصه این اقدامات برای پیشرفت خوزستان عبارت است از: احداث خط دوم راه‌آهن خرمشهر-تهران و اتصال خطوط ریلی به عراق، رونق صنعت گردشگری در خوزستان، استفاده از ظرفیت اقتصادی اقوام خوزستانی، رونق توریسم پزشکی، تاسیس آژانس‌های بین‌المللی گردشگری در خوزستان و کشورهای عربی، استفاده اقتصادی از ظرفیت‌های مختلف همچون تالاب‌ها و دریاچه‌های سدهای خوزستان، توسعه صنایع دستی، توسعه هنرستان‌ها و مراکز فنی حرفه‌ای بر اساس نیازهای شغلی هرشهرستان، توجه به تالاب‌ها و مشاغل بومی، توسعه صنایع تبدیلی در شهرهای کوچک، پیگیری جدی مسکن مهر و مسکن ملی، برقراری امنیت به روش شهید حاج قاسم سلیمانی.
